Słowo batik coraz częściej pojawia się w przestrzeni wokół nas. Tę dziwnie brzmiącą nazwę możemy zauważyć na metkach egzotycznych tkanin, pojawia się gdy reklamowane są nam warsztaty malarskie lub zajęcia plastyczne. Ale czy w ogóle wiemy czym jest batik? Czy nazwa ta nie jest nadużywana?

Aby rozwiać wątpliwości odpowiedzmy sobie na pytanie:

Czym jest batik?

Batik to niezwykle stara technika zdobienia polegająca na nakładaniu (zwykle na  tkaninę) gorącego wosku, a następnie farbowaniu jej poprzez zanurzanie w kąpielach barwierskich. Kiedy cały zaplanowany wcześniej wzór jest pokryty woskiem, a tkanina jest zafarbowana, wkłada się ją do gorącej wody. W ten sposób wygotowuje się wosk, a dzięki temu, że barwnik nie przedostaje się w miejsca, które były nim przykryte, można uzyskać różnobarwne i niezwykle precyzyjne wzory. 

Do nanoszenia wosku używa się narzędzia zwanego canting, które działa trochę jak pisak którym nanosimy zaplanowany rysunek lub grafikę. Składa się z bambusowej rączki oraz miedzianego pojemniczka do którego nabiera się gorącego wosku i pozwala mu wypływać poprzez wąską rurkę. Wzory można również tworzyć przy pomocy miedzianych, lub drewnianych stempli, które zamacza się w gorącym wosku i odciska na tkaninie.

Proces wykonywania batiku wymaga precyzji i cierpliwości, bowiem popełnione błędy są niemal niemożliwe do usunięcia. Każda kropla wosku szybko wnika w tkaninę i momentalnie zastyga. Pozostawiony ślad staje się nieodwracalny, przechowując w ten sposób wprawny lub niepewny gest artysty z jego indywidualnością i charakterystyczną dynamiką. Przydatna jest tutaj wcześniej wypracowana nauka rysowania, która pozwala na wykonanie ciekawego projektu i dopracowanie detali, jednak operowanie “cantingiem” wymaga po prostu wprawy. Niewątpliwie perfekcję w rysunku można uzyskać dopiero po pewnym czasie i dzięki regularnym ćwiczeniom, które może zapewnić odpowiednia szkoła rysunku.

Skąd się wziął batik?

Technika batiku jest niezwykle stara i można odnaleźć jej ślady w wielu starożytnych cywilizacjach. Choć jej korzenie nie są dokładnie znane i prawdopodobnie batik rozwijał się niezależnie w wielu miejscach na świecie, bez wątpienia najlepiej rozwinął się na indonezyjskiej wyspie Jawa. To właśnie Jawajczycy rozwinęli i opanowali tą sztukę do perfekcji, a w roku 2009 indonezyjski batik został wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Moje doświadczenie z batikiem

Miałam to szczęście, by batiku uczyć się właśnie na indonezyjskiej wyspie Jawa, gdzie przebywałam na rocznym stypendium Ministerstwa Edukacji i Kultury Republiki Indonezji DARMASISWA. Na miejscu poznałam miejscowych artystów zajmujących się tą techniką od pokoleń. Okazało się, że są niezwykle pomocni i chętni by dzielić się zdobytą wiedzą, dzięki czemu mogłam zagłębić się w tą technikę, która mimo iż jest mocno zakorzeniona w jawajskiej kulturze, ma też powiązania z naszą.

Batik w Polsce

W 1913 roku w Krakowie powstało Stowarzyszenie Warsztaty Krakowskie, w ramach których do 1926 roku działała pracownia batiku. Powstające w niej tkaniny odnosiły sukcesy zarówno w kraju, jak i za granicą. Polskie tkaniny miały bowiem zupełnie inny charakter od batików powstających w pozostałych krajach europejskich, gdzie produkowane były masowo.

Współcześnie sztuka batiku powoli reaktywuje się w Polsce. Możemy cieszyć się z tego, że ta niezwykła technika coraz częściej pojawia się w naszym kraju. Między innymi w naszej Szkole Rysunku RA prowadzimy warsztaty dla dzieci oraz warsztaty plastyczne dla dorosłych, podczas których realizujemy temat batiku. Zajęcia plastyczne w naszej szkole to świetna okazja aby poznać tę sztukę i zagłębić się w niezwykły świat batiku.

Czy każdy “batik” to batik?

Warto również dodać, że nazwa “batik” jest współcześnie często nadużywana i pojawia się w niewłaściwych kontekstach. Pamiętajmy, że nie każda egzotycznie wyglądająca chusta to batik. Nie należy tej techniki również mylić z shibori. Choć obie nazwy brzmią orientalnie, to nie mają ze sobą wiele wspólnego. Warto wiedzieć, że batik to “sztuka woskiem pisana”, co znaczy, że nie ma batiku bez wosku. A do odkrywania niezwykłego piękna tej techniki zapraszamy na warsztaty artystyczne do RA! 

Marta Węgiel
artysta plastyk, malarka | absolwentka Wydziału Malarstwa Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu | nauczyciel RA

zdjęcia: Marta Węgiel, Davide Giacobbe, archiwum RA